‘Nee’ tegen Grondwet verdeelt Europese filosofen door Leon HEUTS in Filosofie Magazine nr. 6 - 2005

Volgens de één getuigt het van infantiel narcisme, volgens de ander is het juist een verzet tegen chantage van de politieke elite. Europese filosofen over het 'nee' tegen de Europese Grondwet, en hoe het nu verder moet.

Biedt het Franse en Nederlandse 'nee' tegen de Europese Grondwet een kans voor een nieuwe, sociale politiek voor Europa, zoals sommige linkse intellectuelen beweren? Of is de afwijzing louter gevoed door angst en nationalistische sentimenten die de Europese droom voor lange tijd doen verbleken? De Duitse filosoof Jürgen Habermas - die zich al enkele malen vóór een Europese Grondwet had uitgesproken, al was het alleen al als tegenwicht voor de Verenigde Staten - vreest het laatste. Vlak vóór het referendum in Frankrijk liet hij in Nouvel Observateur al weten, in een artikel onder de kop 'Het illusionaire 'nee van links' , dat het een groteske overschatting zou zijn om te denken dat een 'nee' de onderhandelingen over de inhoud van de Europese Grondwet zou heropenen.

Dat laatste is weliswaar de illusie - aldus Habermas - van hen die vinden dat Grondwet te weinig vormgeeft aan een politiek geïntegreerde, en sociaal Europa. Maar moet gewetensvol links zó ver gaan dat het zich aansluit bij 'de perverse coalitie van nee-stemmers', bevolkt door rechts-populisten en racisten van het slag Le Pen? Nee dus, en dat terwijl volgens Habermas de Grondwet zoals die er nu ligt juist de enige kans is om tegenwicht te bieden aan het 'neoliberalisme en neoconservatisme'.

Die andere Duitse denker, Peter Sloterdijk, stelt het nog scherper. In Le Point verwijt hij de Franse filosoof Michel Onfray, links boegbeeld en erkend 'nee'-stemmer, infantiel narcisme. In zijn optiek kiest links Frankrijk á la Onfray nog liever voor de schijnopwinding van een zich voortdurend herhalende Revolutie, hoe onmogelijk ook, dan een gedegen sociaal-democratische koers waar de Grondwet de bodem voor legde. Sloterdijk: 'Er is een nieuw soort van volksvijand opgestaan: de opiniemakers die doorgaan als de woordvoerders van de wijsheid, en die door een meerderheid wordt gezien als de nieuwe aristocratie'. Daarbij sluit hij nauw aan bij de anti-'68-er Alain Finkielkraut, die het 'nee' typeert als de overwinning van de linkse 'fonctionnaire'- relschopper. Overigens toch nog een heel ander soort 'nee' dan de Nederlandse 'nee', die volgens Sloterdijk is gevoed door 'wantrouwen, kleinburgerlijke lichtgeraaktheid en vooral angst'.

Postpolitiek
De Sloveen Slavoj Zizek - doorgaans niet vies van een revolutionaire toon - doet in The Guardian weinig moeite zijn walging te verbergen bij dergelijke diskwalificaties van het 'nee'- kamp. 'We moeten de minachtende insinuaties van de liberalen verwerpen dat linkse nee-stemmers bedpartners zijn geworden van neofascisten.' Zizek ziet het 'nee' als een kans: De echte angst waarmee we te maken hebben is de angst die het 'nee' veroorzaakt bij de politieke elite. Dat is de angst dat de burgers niet langer zo eenvoudig overtuigd zijn van hun "postpolitieke" koers.'

Postpolitiek, omdat het referendum volgens Zizek bij voorbaat al geen vrije keuze bood - dus hooguit politiek schijn bood. Zizek: 'De 'nee' is positief; een verzet tegen de chantage van de politieke elite, die ons de keuze liet tussen hun expertise of een demonstratie van irrationele onvolwassenheid. Willen we leven in een wereld waarin we alleen kunnen kiezen tussen de Amerikaanse beschaving en opkomend Chinees staatskapitalisme? Als het antwoord nee is, dan moeten Europese burgers de kans krijgen een juiste politieke keuze te maken.Die keuze kan ons niet worden opgedrongen door een Verlichte expert.'

(28/06/2005)